Inzet simulatieouders bij leerlijn communicatie goed gewaardeerd door zorgprofessionals 

De leerlijn ‘traumasensitief communiceren’ voor zorg- en baliemedewerkers is door het Prinses Máxima Centrum samen met de Vereniging Kinderkanker Nederland opgezet. De achterliggende gedachte van de leerlijn is dat het voor ouders, kinderen en volwassenen die met kinderkanker te maken krijgen belangrijk is dat ze zich, met alle gevoelens die daarbij horen, gehoord en gezien voelen. Er is zowel een training voor baliemedewerkers ontwikkeld en een training voor medewerkers ‘aan het bed’. De training ‘balie’ is voor: dokters- en polikliniekassistenten,  servicedesk- , telefonie-, apotheek- en beveiligingsmedewerkers. De training ‘bed’ voor: arts-assistenten, verpleegkundig specialisten en verpleegkundigen. De leerlijn bestaat uit drie bijeenkomsten en daarbij worden realistische situaties nagebootst. In 2021 en 2022 zijn 43 deelnemers getraind, waarbij acht simulatieouders en zeven trainers in actie kwamen.

Simulatieouders

Om de training zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de praktijk en de behoeften van ouders, kinderen en ‘survivors’ heeft Vereniging Kinderkanker Nederland meegedacht bij de opzet van de training en worden via de vereniging simulatieouders ingezet. Zij hebben ervaring met kinderkanker en zijn getraind deze rol te vervullen. ‘Simulatieouders kunnen in het hier en nu voelen wat een reactie met hen doet en dat teruggeven. Op deze manier maken we optimaal gebruik van elkaars kracht en professionaliteit’, aldus psycholoog Esther van den Bergh voorzitter van de multidisciplinaire werkgroep die de leerlijn heeft opgezet.

Saskia Bultman is één van de simulatieouders. Haar dochter Féline kreeg twaalf jaar geleden de diagnose AML. ‘Helpend is dat ik inmiddels met afstand naar mijn eigen verhaal kan kijken. En me op die manier kan verplaatsen in de rol van een andere ouder met een kind in behandeling. Tijdens de oefensituaties voel ik welke emoties toen bij mij een belangrijke rol speelden. Ik voelde na de diagnose veel onmacht maar daar had ik toen helemaal geen zicht op. Alles moest in het werk gesteld worden om mijn kind te genezen. Ouders met een kind in behandeling kunnen zichtbaar en onzichtbaar overspoeld worden door emoties. Soms zie je dan gedrag dat je niet meteen kan plaatsen of waar je als professional misschien van schrikt. Het helpt dan om te weten en te oefenen met situaties die meer zicht geven op de gevoelswereld achter het zichtbare gedrag. Zo kan de angst voor het verlies van een kind bijvoorbeeld overschaduwd worden door boosheid, terwijl verdriet een logischer emotie zou zijn. Die emotie is dan vanuit een overlevingsstrategie afgedekt. Omdat een ouder bijvoorbeeld leeft vanuit de overtuiging dat je ‘sterk’ moet zijn. Waar dat passend is bij de voorbeeldsituatie breng ik dat in. Mijn reactie roept ook iets op bij de zorgprofessional. Het kan dan voor de hand liggen om meteen op de inhoud terug te grijpen. Terwijl een passende gevoelsreflectie op dat moment veel rust kan geven. Soms is een korte stilte en een non-verbale begrijpende reactie al genoeg. Zodat de ouder even op adem kan komen en weer in staat is om te luisteren naar de boodschap. Dat voel ik dan ook echt. Door hiermee (regelmatig) te oefenen in een veilige simulatieomgeving is de kans veel groter dat  de zorgprofessional een reactie van een ouder in de praktijk ook minder persoonlijk opvat. De ruimte om te reageren op dat wat zich voordoet, is als het ware groter geworden.' 

‘Helpend is dat ik inmiddels met afstand naar mijn eigen verhaal kan kijken. En me op die manier kan verplaatsen in de rol van een andere ouder met een kind in behandeling.'

Saskia vindt het mooi om op deze manier van betekenis te zijn. ‘We zijn allemaal mensen en leren op een veilige manier via dit experiment van en met elkaar. Daarbij gaat het niet om goed of fout. Communicatie is mensenwerk. Zelf leer ik hier ook veel van. Wat ik nog weleens lastig vind is om achterover te leunen als ik een zorgprofessional zie worstelen. Mijn instinctieve neiging als mens is om iemand uit de brand te helpen. Terwijl ik ook weet dat leren zit in het verduren van ongemak. Als simulatieouder heb ik de taak om die eerste beweging in mij als mens zelf ook te verduren. Dit betekent niet dat ik vanuit mijn rol olie op het vuur blijf gooien. Zodra ik ervaar dat het bij mij van binnen rustig wordt, geef ik dat terug..  Het is belangrijk om vanuit je eigenheid te communiceren. Dit vraagt ook om je kwetsbaar op te stellen om vervolgens vanuit je eigen kracht weer stevig te kunnen staan. In die zin is het ook een continu proces van reflecteren op jezelf. Als simulatieouder blijf ik zo ook getraind.’ 

Trainers, simulatieouders en de werkgroep van de leerlijn communicatie 

Resultaten en impact 

De 33 deelnemers die de evaluatie hebben ingevuld geven aan dat ze het meeste hebben geleerd van de simulatiegesprekken. “Fijn om met getrainde ouders te oefenen”, schrijft een deelnemers. “Het voelt heel echt zoals het in de praktijk is, maar je mag fouten maken. De sfeer is heel veilig, je kunt echt oefenen en krijgt goede feedback van de simulatie ouders en de trainers”, aldus een andere deelnemer. Een deelnemer geeft aan dat “de inzet van simulatieouders waardevoller is dan collega’s die zich in een situatie inleven”. Iemand anders schrijft dat de “oefensituaties duidelijkheid geven.” Verder geven deelnemers aan dat ze het geleerde, zoals gevoelsreflecties, goed luisteren, doorvragen, ruimte geven, stiltes laten vallen direct zijn gaan toepassen in gesprekken met ouders, kinderen en ‘survivors’. \

Leerlijn volgen? 

Dit jaar wordt de leerlijn opnieuw aangeboden. Naast bovengenoemde disciplines, is kunnen de volgende professionals zich ook aanmelden: research verpleegkundigen, diëtisten, medewerkers anesthesie en van de technische dienst. De trainingen staan gepland op: 
•    30 mei, 13 juni en 4 juli (zomergroep)
•    14 september, 28 september en 26 oktober (najaarsgroep)
•    6 november, 20 november en 18 december (tweede najaarsgroep)
Wil je als zorgprofessional de leerlijn volgen? Meld je dan hier aan:

Het voeren van een tumor donatie gesprek, een bijzondere module van de  binnen de communicatie leerlijn  De werkgroep Communicatie leerlijn is betrokken bij de opzet van het Tumor Donatie programma van het Máxima. Dit programma is gericht op het verwerven van meer kennis over het eindstadium van ziekte. Daarvoor wordt na overlijden het lichaam van het overleden kind onderzocht en tumorweefsel gedoneerd voor toekomstig onderzoek. Een gesprek over tumordonatie vindt plaats voor het overlijden. Dit gesprek wil je sensitief en respectvol voeren en tegelijkertijd wil je ouders goed informeren. Om professionals de gelegenheid te geven zulke gesprekken te oefenen is ook hier gekozen voor de inzet van simulatie-ouders Dit was aanvankelijk best spannend, er bestond een zekere koudwatervrees. Kan je zulke gesprekken wel oefenen met/op ouders? Maar na vier trainingen zijn de evaluaties overwegend positief. En ook hier blijkt de inzet van simulatie-ouders het verschil te maken, of zoals een arts het verwoorde: ’ik heb eigenlijk altijd wat moeite met dit soort trainingen omdat je precies moet zeggen wat ze willen horen. Maar dit was echt anders, het voelde als heel echt, niet gespeeld en toch was het ook een echte trainingssituatie. Dus fouten maken mocht, overleggen, nog eens uitproberen, dat maakte het heel waardevol.”

Tekst: Marjolein Broeren