‘Heeft de behandeling op langere termijn invloed op de vruchtbaarheid van mijn kind?'

Tekst: Rosanneke Jongbloed

Veel ouders maken zich zorgen of de behandeling van hun kind op de langere termijn gevolgen heeft, bijvoorbeeld voor de vruchtbaarheid. Maar lang niet alle kinderen krijgen later problemen op het gebied van vruchtbaarheid, benadrukken de deskundigen. “Veruit de meeste kinderen zijn later gelukkig gewoon vruchtbaar. Bij ongeveer 1 op de 5 heeft de behandeling impact op de vruchtbaarheid of het hormonale stelsel”, legt Marianne van de Wetering uit, kinderoncoloog en hoofd van de werkgroep fertiliteit (vruchtbaarheid) in het Prinses Máxima Centrum. ‘Het Máxima staat naast honderd procent genezing ook voor kwaliteit van leven en daarbij is vruchtbaarheid heel belangrijk. Ons doel is dat alle ouders en kinderen tijdig geïnformeerd worden over het eventuele risico op onvruchtbaarheid. Tegenwoordig gebeurt dit vrijwel direct na de diagnose.’ 

Internationale richtlijnen 

De laatste jaren is er veel meer aandacht voor (behoud van) vruchtbaarheid bij kinderen die kanker hebben gehad en zijn er internationale richtlijnen voor zowel jongens als meisjes ontwikkeld. De artsen en onderzoekers van het Máxima hebben daar een sturende rol bij gespeeld en samen met een internationale groep gepubliceerd in de Lancet Oncology (Feb 2021). 

Risicofactoren

Of er eventuele gevolgen zijn voor de vruchtbaarheid, hangt af van de behandeling die het kind of de jongere heeft gehad. Zo hebben kinderen die een allogene stamceltransplantatie hebben ondergaan een verhoogd risico op onvruchtbaarheid, net als jongens die bestraald zijn op de zaadbal, meisjes die bestraald of geopereerd zijn bij de eierstokken en kinderen die een hoge dosering van bijvoorbeeld de chemotherapie cyclofosfamide of Ifosfamide hebben gehad. Van de Wetering:  “Ook kinderen met een hersentumor die bestraald zijn op het hoofd hebben een verhoogd risico, maar die kunnen we eventueel nog helpen met hormoontherapie.” Maar bij al deze risicofactoren geldt: ieder kind en iedere situatie is uniek. “Er zijn ook kinderen geweest die wij als hoog risico op onvruchtbaarheid hadden ingeschat en die toch een prachtige baby hebben gekregen. Bij veel jongvolwassenen wordt de kinderwens wel vervuld.”

'Veruit de meeste kinderen zijn later gelukkig gewoon vruchtbaar'

Jongens

Al bij de diagnose wordt er tegenwoordig gekeken naar de eventuele gevolgen van de behandeling voor de vruchtbaarheid. Van de Wetering: “Bij jongens die een verhoogd risico hebben op onvruchtbaarheid, bespreken we de mogelijkheid tot semenpreservatie; het invriezen van voorlopers van spermacellen. Bij kleine jongens start er binnenkort in research verband een onderzoek waarbij er via een biopt voorlopers van spermacellen (stamcellen) worden afgenomen en ingevroren om ze later als spermacellen te kunnen gebruiken. We kunnen nog niet met zekerheid zeggen of het na terugplaatsing het gewenste effect heeft, maar veel onderzoeksgroepen zijn hier momenteel mee bezig en de voortgang is veelbelovend.”

“Jongens die klaar zijn met de behandeling, kunnen vanaf een half jaar na de behandeling om een semenanalyse vragen, om te zien of er levende spermacellen zijn. Maar semen kan na sommige kuren tot vijf jaar na de behandeling nog verbeteren, dus daarom kan het goed zijn de analyse later nog een keer te herhalen, uiteraard alleen als de jongen dit zelf wil. De hoofdbehandelaar of LATER-arts kan je hiervoor verwijzen naar de huisarts of een ziekenhuis in de eigen regio.”

Controles op de LATER-poli

Ook tijdens de controles op de LATER-poli in het Máxima is er aandacht voor vruchtbaarheid en wordt er onder meer gekeken of de puberteit op tijd intreedt. “We merken dat veel jongemannen onzeker zijn over hun vruchtbaarheid”, vertelt Heleen van der Pal, internist op de LATER-poli. “Vroeger was er veel minder aandacht voor vruchtbaarheid, waardoor zij nu nog met veel vragen zitten. Dit kan ook zorgen voor een onzeker zelfbeeld en invloed hebben op het maken van levenskeuzes op het gebied van relaties of werk.” Het is belangrijk om niet meteen in de stress te schieten als de puberteit iets later op gang komt, benadrukt Van der Pal. “Het hoeft niet per se door de behandeling te komen, het kan ook zijn dat de puberteit bij de ouders ook laat op gang kwam en dat dit de oorzaak is.”

Meisjes 

“Bij meisjes kan de behandeling een vroegtijdige, snellere daling van het aantal eicellen veroorzaken, waardoor ze vervroegd in de overgang kunnen raken”, legt Irene IJgosse, verpleegkundig specialist fertiliteit uit. Wat zijn de mogelijkheden bij meisjes als het gaat om vruchtbaarheidsbehoud?  “Voor meisjes jonger dan twaalf maanden zijn er helaas nog geen mogelijkheden om de vruchtbaarheid te behouden, gezien het anesthesierisico op deze leeftijd. Maar bij meisjes in het algemeen is het sowieso een serieuze optie om niets te doen en af te wachten. Ook is het tijdens een chemobehandeling met een hoog risico op vervroegde overgang, mogelijk een eierstok te verwijderen en het weefsel in te vriezen en later terug te plaatsen. Bij meisjes die radiotherapie krijgen, kunnen we soms de eierstokken naar achteren verplaatsen in de buik om deze zo te beschermen.” 

“Daarnaast kunnen meisjes vanaf hun zestiende hun eicelvoorraad laten analyseren. Vaak informeren moeders ook naar de mogelijkheid om hun eigen eicellen in te laten vriezen voor hun dochter, maar deze behandeling moet zorgvuldig overwogen worden. Het wordt niet vergoed voor de moeder, het kan lichamelijk en psychisch zwaar zijn, en misschien wil het meisje deze eicellen later niet gebruiken.”

Bij meisjes die al menstrueren of zouden moeten menstrueren, kan de menstruatie uitblijven door de stressreactie die de behandeling in het lichaam veroorzaakt. ”Een jaar na de behandeling zou de menstruatie wel terug moeten komen, gebeurt dit niet, dan is het goed om contact op te nemen met een gynaecoloog”, adviseert IJgosse. 

Puberteit

Ook bij meisjes is er in het LATER-traject aandacht voor vruchtbaarheid. Zo wordt er gekeken naar de bloedwaarden, groei en de ontwikkeling van de puberteit. “Meisjes van zestien jaar of ouder die een jaar klaar zijn met de behandeling, kunnen bij de gynaecoloog een bloedonderzoek laten doen en een echo laten maken. Als dan blijkt dat de eicelvoorraad laag is, kun je ervoor kiezen om de productie van eicellen te stimuleren door hormonen en vervolgens eicellen in laten vriezen.” Ook kan de arts bij problemen doorverwijzen naar een endocrinoloog, die gespecialiseerd is in hormoonhuishouding.

'Duidelijkheid en goede, eerlijke informatie is enorm belangrijk'

Leeftijd

‘Speelt de leeftijd van het kind tijdens de behandeling nog een rol?’, vroeg een van de aanwezige moeders. “Er is nog geen hard bewijs voor, maar we vermoeden dat bij kinderen die jonger dan zes jaar waren tijdens de behandeling, het effect minder groot is dan bij oudere  kinderen. Hoe jonger, hoe gunstiger voor het herstel”, legt Marianne Van de Wetering uit. 

Het is heel goed dat er tegenwoordig meer aandacht is voor vruchtbaarheid. Want duidelijkheid en goede, eerlijke informatie is enorm belangrijk, zo benadrukken de drie deskundigen. “Onzekerheid over vruchtbaarheid kan moelijker zijn dan het vaststellen van een verhoogd risico. Praat er daarom over met de behandelend LATER-arts. Misschien kunnen we niet alle antwoorden geven, maar wel een groot deel van de onzekerheid wegnemen.”